Tên di sản : Tháp chùa Báo Ân
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3019/QĐ-UBND
Giới thiệu
Trải qua gần 9 thế kỷ với nhiều biến động thời gian mưa nắng, chiến tranh lũ lụt đã làm cho diện mạo của Báo Ân Tháp biến đổi đi nhiều.
Kiến trúc của ngôi chùa hiện nay là làm lại giống quy mô cấu trúc của chùa Tháp vào những năm 60 của thế kỉ trước. Ngôi chùa mà những năm 60 còn lại dấu tích qua sự ghi chép và sao chụp của người Tiến Lộc nói trên cũng đã được tu sửa vào thời Nguyễn muộn.
Tuy nhiên, hiện trạng di tích gồm mặt bằng không gian cùng với những cảnh quan của khu di tích vẫn còn tồn tại và thoáng đạt.
Chùa mặt hướng về phía Tây giáp sông Tuần Lương là ranh giới tự nhiên giữa hai huyện Hậu Lộc và Hoằng Hóa; phía Nam giáp làng Ngọ (Tiến Lộc); phía Đông giáp xã Lộc Sơn - quê hương của Uy Hổ tướng quân Đỗ Tất Quý; phía Bắc giáp xã Thành Lộc và Triệu Lộc nơi có núi Gai, núi Tùng từng là căn cứ khởi nghĩa của Bà Triệu ở buổi đầu Công Nguyên.
Trước đây chùa có 3 cung gồm: tiền đường 5 gian, cung Đệ Nhị 3 gian và cung Đệ Nhất nằm trong lòng Bảo Tháp.
Hiện nay, nhà tiền đường đã bị phá hủy chỉ còn lại cung Đệ Nhị và cung Đệ Nhất.
Cung Đệ Nhị được cấu trúc theo kiểu trùng diêm hai tầng mái một kiểu kiến trúc ta thường thấy ở thời Nguyễn muộn. Phía bên trong được cấu trúc muốn vòm đặc với diện tích là 30m2. Tiếp giáp với cung Đệ Nhị là cung Đệ Nhất, cung này được nằm trong lòng chân Tháp. Đây là nơi đặt bàn thờ Đức Phật.
Tháp được cấu trúc hình bát giác. Trước kia gồm 9 tầng nhưng do quá trình tàn phá của thiên nhiên, hiện tại Tháp chỉ còn 3 tầng. Các tầng Tháp được cấu trúc cơ bản giống nhau về kiểu dáng, chỉ có điều khác là các tầng tháp này được thu hẹp dần về phía trên. Các mặt tường của chân Tháp có độ dày 1 mét. Trên đỉnh tháp có một quả khế 6 múi bằng đá, trước cửa chính có bức Đại Tự đề Bảo Ân Tháp Tự.
Trong kiến trúc truyền thống Phật giáo Việt Nam, ngôi chùa liền với Tháp thường có những đặc điểm riêng. Như chúng ta đã biết những cây Tháp nhiều tầng kiểu Tháp Báo Ân phản ánh những yếu tố triết học và cuộc đời khác nhau để nảy sinh ra nhiều dạng khác nhau phù hợp với những dòng tư tưởng đa chiều. Đó là sự kết hợp giữa Phật và Nho, giữa Phật và Lão được biểu hiện trên nhiều cây Tháp thông qua các tông phái của nó. Tịnh độ tông đã cho chúng ta loại Tháp Hòa Phong (ở chùa Dâu Bắc Ninh), hay Tháp Cửu Phẩm Liên Hoa (chùa Đông Ngọ, Hải Hưng), Báo Ân Tháp Tự (Tiến Lộc, Thanh Hóa) để hội tụ vào đó ba tầng chúng quả của các kiếp tu lúc sinh thời. Rồi tháp được cấu trúc 8 mặt biểu hiện trong ý thức Phật Pháp vẫn chiếu 8 phương.
Như vậy, Tháp Sơn thực chất gắn với đạo Phật của thời Lý dù ở dạng này hay dạng khác, thực chất chúng là một điện thờ đã có tháp thì không có một ngôi thượng điện khác, bởi chính chúng đã là những thượng điện. Trong Tháp gần như ở trung tâm được đặt một Tượng Phật ở Báo Ân tháp Tự, thực chất chỉ có thờ một pho tượng Phật Thích Ca.
Cách bố trí tượng Pháp trong Báo Ân Tháp tự cũng rất đơn giản.
Trong Hậu cung: Chỉ đặt một bàn thờ Phật Thích Ca. Còn các bức tượng phật khác như tượng Đức Ông tượng Tam Thế có lẽ sau này người dân địa phương mới đưa vào thờ. Sau này, chùa Tháp được bổ sung thêm hàng chục pho tượng Phật khác, chứng tỏ điện thờ ở Báo Ân Tháp tự cũng đã thay đổi qua các thời đại Trần - Lê - Nguyễn sau này.
Ở ngoài tiền đường có đặt bài vị ngai thờ Lý Thường Kiệt. Ở giữa là một bát hương hội đồng.
Tóm lại, về cơ bản Báo Ân Tháp Tự đã có lịch sử gần chín trăm năm tồn tại, vì vậy mà di tích đã bị thay đổi đi về nhiều diện mạo. Tuy nhiên, những mẫu di tích thời Lý vẫn còn lại một cây Tháp và một vài bệ đá hoa sen thời Lý. Dù sao thì đây cũng là di vật quý giá cần được gìn giữ và bảo vệ.
Các hiện vật trong di tích:
Bệ đá hoa sen ở trung tâm Bảo Tháp, đây là một hiện v���t gốc quý còn sót lại của di tích. Bệ đá được tạo tác hình bát giác với 4 lớp hoa sen chồng lên nhau, cánh sen nở đều. Ở giữa là một đài sen, bệ đá này được chạm khắc nhỏ dần về phía trên với cạnh đáy rộng 40cm, cạnh trên cùng 20cm bao quanh 8 mặt.
Các hiện vật khác gồm hai cây đèn gỗ, 4 mâm bồng, 12 đài nước, 10 ống hương,
3 pho tượng Phật Thích Ca, 1 pho tượng Tam Thế, một pho tượng Đức Ông.
Ngoài ra, còn một vài di vật bằng đá khác như các loại bát hương và các con vật bằng thú.